Iedereen heeft weleens gehoord van het Oedipuscomplex of het minderwaardigheidscomplex. Maar wat is een complex nou eigenlijk? En waarom spelen deze psychologische complexen zo’n grote rol in onze psyche?
In de psychologie verwijst een complex naar een cluster van gedachten, gevoelens en herinneringen die samen een bepaald patroon vormen in ons gedrag. Deze patronen kunnen positief bijdragen aan onze persoonlijke ontwikkeling, maar ze kunnen ook in de weg gaan zitten—vooral wanneer ze ontstaan uit onverwerkte ervaringen of innerlijke conflicten.
Psychologen als Freud, Adler en Jung hebben elk op hun eigen manier bijgedragen aan ons begrip van psychologische complexen. Zo introduceerde Freud het beroemde Oedipuscomplex, Adler sprak over het minderwaardigheidscomplex, en Jung ontwikkelde een breed systeem van gevoelstooncomplexen.
Hoe ontstaan complexen?
Complexen ontstaan doordat onze hersenen voortdurend verbanden leggen tussen ervaringen, emoties en gedragingen. Dat is in essentie hoe leren werkt. Maar een complex ontstaat pas echt wanneer een instinctieve impuls niet op een gezonde manier tot uiting kan komen of verwerkt wordt. Dit voel je.
In zo’n geval onderdruk je het gevoel. In eerste instantie gebeurt dat bewust—je vermijdt bijvoorbeeld bepaalde gedachten of situaties. Maar na verloop van tijd wordt het een automatische, onbewuste reactie. Dat is het moment waarop er een complex ontstaat: een vast patroon dat je gedrag beïnvloedt, vaak zonder dat je het merkt.
Belangrijk om te onthouden: een complex is aanvankelijk bedoeld als bescherming. Maar als het patroon blijft bestaan, kan het juist leiden tot innerlijk conflict of belemmerend gedrag—soms pas tientallen jaren later.
Lees ook: Wat is instinct?
Bekende psychologische complexen uitgelegd
Het Oedipuscomplex (Freud)
Sigmund Freud beschreef hoe kinderen tussen de leeftijd van 3 en 6 jaar onbewuste gevoelens ontwikkelen voor de ouder van het andere geslacht en rivaliteit voelen tegenover de ouder van hetzelfde geslacht. Dit noemde hij het Oedipuscomplex; bij meisjes wordt het ook wel het Electracomplex genoemd.
Deze gevoelens, en gedrag, is instinctief: het verlangen naar liefde, aandacht en bevestiging van de ene ouder is een biologische voorbereiding op volwassen relaties. Tevens ook de rivaliteit met hetzelfde geslacht ouder. Wat hier geleerd wordt vanuit het gedrag van de ouders kan voorkomen of nou juist leiden tot relationele problemen of identiteitsvragen.
Het Minderwaardigheidscomplex (Adler)
Alfred Adler zag de mens als een sociaal wezen, met een diepgeworteld instinct om erbij te horen. Wanneer iemand voortdurend het signaal krijgt dat hij of zij niet voldoet aan groepsnormen, ontstaan gevoelens van minderwaardigheid.
Als deze gevoelens niet gecompenseerd worden door succeservaringen of positieve bevestiging, ontwikkelt zich een minderwaardigheidscomplex. Iemand leert (onbewust) dat zijn of haar best doen nooit genoeg is. Dit kan leiden tot faalangst, perfectionisme, of juist een overdreven drang naar controle en dominantie.
Complexen volgens Jung
Carl Gustav Jung zag complexen als clusters van emotioneel geladen ideeën—zogeheten gevoelstooncomplexen. Volgens hem worden deze gevormd rond bepaalde thema’s (zoals angst voor afwijzing of controleverlies) en zijn ze diep verankerd in het onbewuste. De thema’s waar Jung het over heeft kwamen later terug in zijn theorie van archetypen. Archetypen volgens Jung zijn ‘het zelfportret van instincten,’ en worden vaak afgebeeld in verhalen en kunst.
Jung stelde dat elk complex een eigen ‘persoonlijkheidje’ kan hebben dat ons gedrag tijdelijk overneemt. Dit is het aangeleerde gedeelte -het beïnvloedt onze gedachtes, gevoel, herinneringen en gedrag. Het is niet letterlijk een andere persoonlijkheid of een andere jij.
Lees ook: Als ruzies steeds over hetzelfde gaan hoe je onderliggende dynamiek kunt herkennen
Hoe kom je van een complex af?
Deze vraag verdient een eigen artikel (dat in de planning staat), maar hier alvast een voorproefje.
Sommige complexen lossen vanzelf op: je verandert van omgeving, wordt ouder en wijzer, of behaalt onverwachte successen die het oude patroon doorbreken. Helaas geldt dit niet voor alle complexen—zeker niet voor de diepgewortelde uit je kindertijd.
Een krachtige methode om complexe patronen te doorbreken is hypnotherapie. Via (zelf)hypnose kun je toegang krijgen tot de oorsprong van het complex en deze emotioneel herzien of loslaten. Een veelgebruikte techniek is de ‘gevoelsbrug’ (affect bridge): je keert terug naar het moment waarop het gevoel voor het eerst ontstond en onderzoekt de context en het instinct dat toen werd gefrustreerd.
Let op: dit proces kan leiden tot een herbeleving van trauma’s. Hoewel dat voor sommigen effectief is, kan het voor anderen emotioneel riskant zijn. Doe dit daarom altijd onder professionele begeleiding.
Lees ook: Wat is hypnotherapie
Conclusie: complexen zijn beschermingsmechanismen die je kunt herprogrammeren
Psychologische complexen ontstaan als automatische, vaak onbewuste reacties op onverwerkte ervaringen of gefrustreerde instincten. In het begin bieden ze bescherming, maar na verloop van tijd kunnen ze ons gedrag saboteren.
Freud, Adler en Jung hebben ieder laten zien hoe diep en krachtig deze innerlijke dynamieken zijn. Gelukkig hoeven we er niet mee te blijven worstelen. Met inzicht, therapie en technieken zoals hypnotherapie kun je deze patronen niet alleen begrijpen, maar ook actief veranderen.
Wil je meer weten over hoe je je complexen kunt transformeren met egotoestanden of hypnose? Houd dan de website in de gaten—een diepgaand artikel hierover verschijnt binnenkort.
